بیهوشی عمومی آن چیزیست که با شنیدنش کلمه بیهوشی به یادش میفتند
تقریبا تمام اعمال جراحی پزشکی و دندان پزشکی اعم از زیبایی و درمانی، همگی یک نقطه مشترک دارند و آن هم نوعی از انواع متنوع بیهوشی است. اگرچه عموم مردم با مطرح شدن کلمه بیهوشی به یاد بیهوشی عمومی می افتند، اما حقیقت آنجاست که شاخه بیهوشی بسیار متنوع تر از یک متد ساده است. این نوشتار قصد دارد یک دید کلی و در حد امکان جامع و شفاف از پروسه بیهوشی به مخاطب عرضه کند، پس اگر شما هم جزو گروهی هستید که میخواهید در این باره بیشتر بدانید، ما را تا انتهای این مقاله همراهی کنید.
بیهوشی چیست؟
بیهوشی در معنای عام خود حالتی است که به کمک داروهایی به انسان القا میشود تا احساس درد، انقباض ناخواسته عضلات و هوشیاری مریض در حد نیاز کاهش یافته و یا موقتا از بین برود. بیهوشی را می توان رشته نامرئی نامید. عملی که باید بصورت کاملا جدی و حیاتی، با دقت و با انتخاب های درست انجام شود ولی معمولا نادیده گرفته میشود. در اثبات اهمیت این قسمت از عملهای جراحی همین بس که بیهوشی یک رشته تخصصی جدا در پزشکی است و یک متخصص بیهوشی چهار سال را صرف آموختن دانش تئوری و مهارت عملی زیر و بم این مسئولیت سنگین و بسیار مهم میکند و در هنگام عملهای جراحی یک تیم کامل بیهوشی با وظایف معین دارد و به کمک یک دستگاه مجهز به تمام ضروریات مورد نیاز احتمالی موسوم به “ماشین بیهوشی”، مسئولیت بیهوش شدن، بیهوش ماندن و به هوش آمدن افراد را بر عهده میگیرد.
آیا باید از بیهوشی بترسیم؟
جواب کاملا منفی است. علاوه بر آنچه در بالا گفته شد، بیهوشی قدمتی بیش از هزار سال دارد و امروزه علم نوین پزشکی دستورالعمل های کاملا شفافی برای هر نوع بیهوشی و مشکلات احتمالی دارد. در کنار این موارد یک شرح حال دقیق از بیمار، انجام تست های فیزیکی مانند اسپیرومتری یا تست ورزش و همچنین آزمایشهای جامع، خطر و عوارض بیهوشی را به شدیت کم میکند.
اهداف عمل بیهوشی:
بیهوشی از هر نوعی که باشد یک یا چند هدف را دنبال میکند و بدیهی است که هر کدام از این موارد درجات متفاوتی دارند. بیهوشی باید یک تا چند هدف زیر را محقق کند:
1- بی دردی (در این مورد بیهوشی احساس درد را کاهش داده و یا آن را کاملا قطع میکند)
2- شل شدن عضلات بدن
3- فراموشی و از یاد بردن آنچه بر بیمار گذشته است
4- کاهش شدید یا قطع کامل هشیاری بیمار
قبل از عمل چه باید کرد؟
باید با پزشک بیهوشی مشاوره ای جامع داشته باشید. ترس های خود را بیان کنید، از عوارض بیهوشی بپرسید و اینکه چقدر احتمال بروز عوارض خطرناک وجود دارد. ضمنا پزشک شما باید با جزئیات کامل در جریان سامتی شما قرار بگیرد. هرگونه بیماری، وضعیت خاص (مثل دیابت)، بیماری های زمینه ای و داروهایی که مصرف میکنید بسیار مهم اند. نکته بسیار با اهمیتی که در بسیاری از موارد رخ میدهد، حذف داروها یا مکمل های گیاهی است. بسیاری از مردم بخاطر عدم نگاه به این مواد بعنوان دارو و یا بعلت مصرف طولانی مدت آنها را بطور کامل فراموش میکنند. این مشاوره باعث می شود پزشک بیهوشی بهترین روش و بهترین داروها را برای شما در نظر بگیرد. از مزایای دیگر این جلسه مشورتی آن است که پزشک توصیه های قبل از عمل را از دید بیهوشی به شما بگوید. این جلسه مهمترین اقدام قبل از عمل جراحی است.
انواع چهار گانه بیهوشی:
در کتب مرجع بیهوشی، این پروسه را به 2 تا 4 حالت تقسیم میکنند. ما در اینجا قصد داریم تقسیم بندی 4 گانه بیهوشی را بطور کامل بررسی کنیم.
1- بیهوشی عمومی (رایج ترین نوع بیهوشی)
بیهوشی عمومی روشی بسیار تجربه شده است
در این نوع از بیهوشی سی ان اس یا همان سیستم عصبی مرکزی بطور کامل از کار می افتد و هر 4 حالتی که بالاتر گفته شد اتفاق می افتد به این معنی که بیمار هیچ گونه دردی احساس نمیکند، عضلات کاملا ریلکس هستند، بیمار ابدا قادر به یاد آوری آنچه پس از بیهوشی کامل اتفاق میفتد را ندارد و هشیاری اش را کاملا از دست می دهد. نکته مهم در اینجا این است که تمام اثراتی که برشمردیم موقتی بوده و به سرعت قابل بازگشت است. نکته مهم دیگر آنکه وقتی می گوییم عضلات بدن فلج می شوند، این موضوع در مورد همه عضلات حتی عضلات مسئول تنفس یا گوارش هم میشوند. برای همین ما از دستگاههای تنفس مصنوعی استفاده میکنیم تا برای بیمار مشکلی حادث نشود. به این روند سپردن تنفس بدن به کمک دستگاه خارجی، انتوباسیون گفته میشود. همچنین بطور کامل سیستم قلبی عروقی تحت حفاظت مداوم قرار میگیرند.
2- آرام بخشی
این نوع از بیهوشی درست مثل خواب و رویاست و اثر کاهش اضطراب، آرامبخشی، جلوگیری از تشنج و خواب آوری را القا میکند. بیمار در این مدت کاملا آرام بوده، تمام وقایع را از یاد خواهد برد تا عمل و پروسه درمانی بطور کامل و با کیفیت بالا انجام شود. ممکن است در حین سیستم بیهوشی و یا قبل و بعد از آن نام داروهایی مثل بنزودیازپین ها،پروپوفول کتامین و غیره را بشنوید. اینها گروهی از داروهای مورد استفاده در بیهوشی اند که هر کدام عملکرد خود را دارند. تفاوت عمده این روش با بیهوشی عمومی در تنفس بیمار نهفته است. در بیهوشی عمومی ما نیاز به انتوبه کردن بیمار، گذاشتن لوله های تنفسی و سپردن پدیده حیاتی نفس کشیدن به دستگاه خارجی است.
3- بی حسی منطقه ای
بیهوشی اپیدورال روی اعصاب مرکزی اثر میگذارد
در مواردی که جراحیها محدود به موضع خاصی هستند و در طول انجامشان به اعضای حیاتی بیمار مانند قلب، مغز و یا کلیه کاری ندارند، منطقا از کار انداختن سیستمهای عمومی بدن و درگیر کردن اعضای حیاتی لزومی ندارد. امروزه بی حسی موضعی روز بروز بیشتر در حال گسترش است و متخصصان بیهوشی حتما با بیحسی منطقه ای آشنا هستند.
از آنجا که بیهوشی عمومی در برخی موارد دارای عوارض است و علیرغم اینکه برای جراحان بیهوشی عمومی ایده آل تر است چون تکان خوردن بیمار در “عمل های جراحی ظریف مثل عمل بینی”، هنوز بسیاری از جراحان از متد بیهوشی دائم استفاده می کنند.
با همه این تفاسیر علم بیهوشی هر روز از بیهوشی عمومی فاصله گرفته و روشهای کم عارضه تری را معرفی میکند که همین بی حسی منطقه ای یا به اصطلاح رژیونال یکی از آنهاست. جالب است بدانید زایمان بدون درد و بیهوشی و زایمان در آب و یا زایمان های جدیدتری تبلیغ می شوند، تقریبا همیشه همراه خود بی حسی منطقه ای را بهمراه دارند.
همانطور که گفته شد وقتی میخواهیم تنها قسمت محدودی از بدن و اندامها را بیحس و بی درد کنیم از روشهایی که بطور عام بیحسی رژیونال یا بیحسی منطقه ای ایجاد میکنند استفاده میکنیم. در این روش ممکن است ماده بیهوشی مستقیما درون بافت تزریق شود (مانند بسیاری از فرایندهای دندان پزشکی)، یا وارد رگی شود که منطقه مورد نظر را خون رسانی میکند (در بدن انسان برای هر منطقه ای یک یا چند شریان (سرخرگ)، ورید (سیاهرگ)، رگ لنفی و شاخه عصبی وجود دارد) و این تقسیم بندی ست که به ما اجازه میدهد مثلا یک دست یا حتی قسمتی از دست را بیحس و بی درد کنیم درحالیکه منطقه ای با فاصله بسیار اندک از آن کاملا روند معمولی دارد. انواع دیگر بیهوشی منطقه ای شامل بیهوشی ارتشاحی، بلاک عصبی محیطی، بلاک عصبی مرکزی، بیحسی سطحی و بیحسی تامسنت هستند که تک به تک توضیح داده خواند شد.
نوع اینفیلتراتیو
این روش ساده ترین و در عین حال رایج ترین نوع از انواع بیحسی منطقه ایست که طی آن مقدار کمی از ماده بیحسی به ناحیه ای کوچک تزریق میشود تا موضع مد نظر بسرعت بی حس شود و البته به سرعت هم از بین بروند. کاربرد های این مدل در دندانپزشکی و هنگام انجام بخیه های سطحی بیشتر دیده میشود.
بلوک عصبی محیطی:
قبل از توضیح این روش لازم است کمی با سیستم عصبی بدن آشنا شوید. دستگاه عصبی ما به دو قسمت سیستم عصبی سانترال یا مرکزی و سیستم عصبی پریفرال یا محیطی تقسیم میشوند. مغز، اعصاب 12 گانه مغزی و نخاع، سیستم مرکزی و بقیه ی اجزای دستگاه عصبی، سیستم محیطی را تشکیل می دهند. بنابر این اگر ما صحبتی از اعصاب محیطی یا مرکزی میکنیم بهتر است بدانیم در چه موردی صحبت می کنیم.
در بلوک اعصاب محیطی ما قسمت نیازمند بیحسی را کاملا مشخص کرده و با دانستن قلمرو و ناحیه تحت پوشش حسی در آن منطقه، عصب آن ناحیه را با تزریق مواد بیهوشی ر اطرافش بلاک کرده و مانع انتقال حس درد ازآن ناحیه به سیستم عصبی مرکزی میکنیم.
بلوک عصبی مرکزی:
چون صحبت از بلاک مرکزی شد، حالا میدانیم که باید در کدام ناحیه منتظر بیحسی موضعی باشیم. این روش با تزریق مواد بیهوشی که یا یکباره و یا بصورت تدریجی انجام میشود، در نخاع باعث بیحسی یک منطقه از بدن میشویم که به انواعی تقسیم می شود مثل روشهای اسپاینال (نخاعی)، اپیدورال و کودال.
بیهوشی اسپاینال از انواع بی حسی های منطقه ایست
بی حسی سطحی
استفاده از موادی که امکان عبور از پوست یا مخاط را دارند
بی حسی تامسنت
در عمل چربی زدایی یا لیپوساکشن لازم است حجم زیادی از ماده بیهوشی را زیر انبوه چربی تزریق کرد و بعد لیپوماتیک یا چربی کشی را آغاز نمود.
خطرات و عوارض
بیهوشی عمومی هم مثل پروسیجرهای دیگر پزشکی عوارض خود را دارند. این عوارض از سکته قلبی، آمبولی و حتی مرگ گرفته تا یک حالت تهوع ساده بعد از عمل و همچنین اقامت طولانی تر در بیمارستان. اینکه هر کدام از این عوارض با چه شدتی و احتمال وقوعی اتفاق می افتد، به سن بیمار، پیچیدگی عمل انتخاب داروها و نوع بیهوشی ارتباط دارند.
چگونه متخصص بیهوشی خوب را بیابیم؟
پاسخ این است که نیازی به این کار نیست. پزشکان معتبر معمولا یک تیم بیهوشی حاذق با توان اجرای پروژه اعمال جراحی سنگین را همراه خود دارند که این تیم بخاطر انجام عمل های بسیار، کاملا با هم مچ شده اند و نقش اصلی و مدیر پروسه عمل جراحی جراح است. در عمل های ظریف راینوپلاستی یا همان جراحی پلاستیک، بعلت ظرافت کار و لزوم فیکس بودن صورت، باید از بیهوشی عمومی استفاده کرد.
هزینه تیم بیهوشی چقدر است؟
در محاسبه هزینه ها معمولا پارامترهای متفاوتی تاثیر گذارند منتها در این مورد متغیرهای بسیار زیادی وجود دارند. سن شما، نحوه و تکنیک انجام عمل، بیمارستان یا کلینیک انتخابی، میزان سختی انجام عمل در کنار دلایل بسیار دیگر، تعیین کننده هزینه نهایی عمل است. معمولا در انتهای جلسه مهم مشاوره با پزشک، هزینه عمل به شما اعلام خواهد شد. فراموش نکنید که تمام سوالات خود را از جراحتان پرسید و اگر فکر میکنید از یادتان می رود حتما روی کاغذ بیاورید. گاهی نکات به ظاهر کوچک ناگفته، می تواند نتیجه عمل را زیر و رو کند