مخاط یا Mucus مادهای چسبناک، لغزنده و شفاف است که توسط غدد مخاطی در بینی، سینوسها، گلو و مجاری تنفسی تولید میشود. این ماده نقشی اساسی در سلامت بدن دارد و برخلاف تصور بسیاری از افراد، وجود آن نشانه بیماری نیست. مخاط مانند یک فیلتر طبیعی عمل میکند، میکروبها و ذرات آلاینده را به دام میاندازد و مانع ورود آنها به ریهها میشود.
تغییر رنگ و غلظت مخاط میتواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت بدن به ما بدهد. در حالی که مخاط شفاف معمولاً طبیعی است، تغییر رنگ آن به سفید، زرد، سبز یا سایر رنگها ممکن است نشانه آلرژی، عفونت یا مشکلات دیگر باشد. در ادامه به بررسی دقیق هر رنگ مخاط و معنی آن میپردازیم.
وظایف مهم مخاط در بدن
- مرطوبسازی مجاری تنفسی و جلوگیری از خشکی بینی و گلو
- به دام انداختن ذرات گردوغبار، آلرژنها و آلودگیها
- محافظت در برابر ویروسها و باکتریها و کمک به دفع آنها
- تسهیل تنفس و صحبت کردن با حفظ رطوبت مناسب در مجاری هوایی
- نشانهای برای تشخیص بیماریها بر اساس رنگ و قوام
رنگهای مختلف مخاط و تفسیر آنها
رنگ مخاط فقط یک تغییر ساده ظاهری نیست، بلکه میتواند سرنخی از وضعیت بدن و فعالیت سیستم ایمنی باشد. وقتی ویروسها، باکتریها یا عوامل آلرژیزا وارد بینی میشوند، سلولهای دفاعی بدن واکنش نشان میدهند و همین موضوع باعث تغییر در ترکیب و در نتیجه رنگ مخاط میشود. به همین دلیل بررسی رنگ مخاط میتواند به تشخیص سرماخوردگی، آلرژی یا حتی عفونتهای جدیتر کمک کند. در ادامه رنگهای مختلف مخاط و معنی هر کدام را بررسی میکنیم.
مخاط شفاف
- طبیعیترین حالت مخاط است.
- نشانه سلامت سیستم تنفسی و عملکرد طبیعی غدد مخاطی میباشد.
- گاهی در آلرژی یا سرماخوردگی خفیف هم دیده میشود ولی خطری ندارد.
مخاط شفاف طبیعیترین و سالمترین نوع ترشحات بینی است و نشان میدهد که غدد مخاطی و سیستم دفاعی بدن در حالت عادی کار میکنند. این نوع مخاط به مرطوب ماندن راههای هوایی کمک میکند و ذرات گردوغبار و میکروبها را به دام میاندازد تا وارد ریهها نشوند. گاهی در شرایطی مثل آلرژی فصلی یا سرماخوردگی خفیف هم میزان مخاط شفاف بیشتر میشود، اما معمولاً جای نگرانی ندارد و بهتدریج کاهش پیدا میکند.
مخاط بینی سبز
- نشاندهنده فعالیت شدید سیستم ایمنی علیه عفونت است.
- معمولاً در عفونتهای باکتریایی یا سینوزیت بروز میکند.
- اگر طولانیمدت باشد یا با تب و درد صورت همراه شود، نیازمند مراجعه به پزشک است.
مخاط سبز زمانی ایجاد میشود که بدن درگیر یک عفونت شدیدتر، بهویژه از نوع باکتریایی، باشد. در این حالت تعداد زیادی سلول ایمنی (بهویژه نوتروفیلها) به محل عفونت جذب میشوند و آنزیمهای آزاد شده از آنها باعث تغییر رنگ مخاط به سبز میگردد. این وضعیت معمولاً با علائمی مانند گرفتگی شدید بینی، فشار یا درد در ناحیه صورت و گاهی تب همراه است. اگر ترشحات سبز بیش از ۱۰ روز ادامه داشته باشند یا همراه با سردرد و بوی بد باشند، احتمال سینوزیت باکتریایی وجود دارد و لازم است بیمار برای بررسی و درمان مناسب به پزشک مراجعه کند.
مخاط بینی زرد
- به دلیل حضور سلولهای ایمنی مرده (نوتروفیلها) و بقایای میکروبها ایجاد میشود.
- اغلب در سرماخوردگی ویروسی یا عفونتهای در حال بهبود مشاهده میشود.
- اگر بیش از چند روز ادامه یابد، باید بررسی شود.
مخاط زرد معمولاً نشانه آن است که سیستم ایمنی بدن فعال شده و در حال مبارزه با یک عفونت است. در این شرایط، سلولهای دفاعی (نوتروفیلها) پس از مقابله با ویروس یا باکتری از بین میروند و رنگ مخاط را زرد میکنند. این وضعیت اغلب در اواسط سرماخوردگی یا در مراحل پایانی یک عفونت ویروسی دیده میشود. اگرچه وجود مخاط زرد همیشه به معنی بیماری جدی نیست، اما اگر بیش از یک هفته طول بکشد یا همراه با تب، درد صورت و گرفتگی شدید بینی باشد، میتواند نشاندهنده عفونت سینوسی و نیازمند مراجعه به پزشک باشد.
مخاط سفید
- اغلب نشانه تورم و التهاب خفیف بینی است.
- معمولاً در ابتدای سرماخوردگی یا عفونتهای ویروسی خفیف دیده میشود.
- انسداد و گرفتگی بینی همراه آن شایع است.
مخاط سفید معمولاً زمانی ظاهر میشود که پوشش داخلی بینی دچار التهاب و تورم شده باشد. در این حالت جریان هوا کاهش پیدا میکند و ترشحات بینی غلیظتر میشوند و رنگ آنها از شفاف به سفید تغییر میکند. این وضعیت اغلب در شروع سرماخوردگی یا عفونتهای ویروسی خفیف دیده میشود و معمولاً با گرفتگی و سنگینی بینی همراه است. در بیشتر موارد این حالت موقتی است و با بهبود سرماخوردگی یا رفع التهاب، مخاط به حالت طبیعی بازمیگردد.
مخاط قهوهای یا نارنجی
- اغلب ناشی از وجود خون خشکشده در مخاط است.
- میتواند به علت خشکی بیش از حد بینی، خونریزیهای خفیف یا تماس با آلودگیهای محیطی (مثل دود سیگار) باشد.
- اگر بهطور مداوم دیده شود، بررسی تخصصی لازم است.
مخاط قهوهای یا نارنجی معمولاً زمانی دیده میشود که مقدار کمی خون با ترشحات بینی مخلوط شده باشد. این اتفاق میتواند در اثر خشکی بیش از حد مخاط، ترک خوردن مویرگهای ظریف بینی یا حتی دستکاری مکرر بینی رخ دهد. همچنین زندگی در محیطهای آلوده یا پر از دود سیگار و گردوغبار نیز میتواند رنگ مخاط را تیرهتر کند. اگر این تغییر رنگ بهطور موقت اتفاق بیفتد معمولاً جای نگرانی ندارد، اما در صورت تکرار مداوم یا همراهی با علائمی مانند خونریزی شدید، گرفتگی طولانی یا بوی بد، نیاز به بررسی دقیقتر توسط پزشک متخصص وجود دارد.
مخاط بینی خونی
معمولاً به دلیل آسیب مویرگهای ظریف بینی در اثر خشکی، دستکاری بینی یا استفاده طولانی از اسپریهای دارویی ایجاد میشود.- اگر خونریزی مکرر یا شدید باشد، ممکن است نشاندهنده بیماری زمینهای جدیتر باشد.
مخاط صورتی یا همراه با رگههای خون نشان میدهد که مویرگهای ظریف داخل بینی دچار آسیب یا پارگی شدهاند. این حالت میتواند به دلیل خشکی شدید هوا، دستکاری مکرر بینی، عطسههای شدید یا مصرف طولانیمدت اسپریهای دارویی بینی ایجاد شود. معمولاً مقدار خون کم است و نگرانی جدی ایجاد نمیکند، اما اگر خونریزیها مکرر یا شدید باشند، یا همراه با علائمی مثل گرفتگی طولانی، درد صورت یا سابقه بیماریهای خونی رخ دهند، لازم است بیمار برای بررسی علت زمینهای به پزشک مراجعه کند.
مخاط سیاه
- رنگی غیرطبیعی و بسیار نادر است.
- میتواند به دلیل عفونت قارچی در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف ایجاد شود.
- در معرض طولانیمدت آلودگیهای صنعتی و دود غلیظ هم ممکن است رخ دهد.
- در این حالت مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
بیشتر بخوانید: معرفی اسپری برای گرفتگی بینی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر تغییر رنگ مخاط بیش از ۱۰ روز ادامه داشته باشد یا همراه با علائم زیر باشد، مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی توصیه میشود:
- تب بالا یا سردرد شدید
- درد در اطراف چشمها و گونهها
- بوی بد ترشحات بینی
- خونریزیهای مکرر
- مشکلات تنفسی شدید
مخاط بینی بخش مهمی از سیستم دفاعی بدن است و تغییر رنگ آن همیشه نشانه بیماری جدی نیست. با این حال، توجه به رنگ و قوام مخاط میتواند به ما در تشخیص زودهنگام عفونتها یا آلرژیها کمک کند. اگر تغییر رنگ مخاط طولانیمدت باشد یا همراه با علائم شدیدتری بروز کند، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است.
علت زیاد شدن مخاط بینی
افزایش ترشح مخاط بینی معمولاً نشانه این است که بدن در حال واکنش به یک محرک یا عامل خارجی است. مخاط بیشتر تولید میشود تا ذرات و میکروبها را به دام انداخته و از مجاری تنفسی محافظت کند. دلایل شایع زیاد شدن مخاط عبارتند از:
- سرماخوردگی و عفونتهای ویروسی: شایعترین علت افزایش ترشحات شفاف یا سفید بینی.
- آلرژی (رینیت آلرژیک): تماس با گردوغبار، گرده گیاهان، موی حیوانات یا کپک باعث آبریزش و مخاط فراوان میشود.
- سینوزیت (التهاب سینوسها): مخاط معمولاً غلیظتر و به رنگ زرد یا سبز درمیآید.
- هوای خشک یا آلوده: برای جبران خشکی یا دفع آلودگی، غدد مخاطی فعالتر میشوند.
- مصرف برخی داروها یا محرکها: داروهای فشار خون، اسپریهای بینی (استفاده طولانیمدت)، دود سیگار و مواد شیمیایی میتوانند تولید مخاط را بیشتر کنند.
- تغییرات هورمونی: در بارداری یا برخی بیماریهای غدد، ترشحات بینی افزایش مییابد.
افزایش مخاط معمولاً موقتی است، اما اگر طولانیمدت ادامه داشته باشد یا با علائمی مانند تب، درد صورت یا بوی بد همراه شود، نیاز به بررسی تخصصی توسط پزشک دارد.
سایر مطالب مرتبط
مشاوره رایگان با دکتر
برای دریافت اطلاعات بیشتر و گفتوگو درباره وضعیت خود، از طریق واتساپ با دکتر برومند در تماس باشید.
مشاوره رایگان در واتساپ
سلام خسته نباشید اقای دکتر میخواستم بپرسم اگر ما موقعی هم که سرما نخوردیم مخاط بینی داریم این طبیعی هست ، این که همش نیاز داشته باشیم فین کنیم؟ بخدا اقای دکتر خسته شدم از پس فین کردم بعد چند بار دیگه خون میوفته
سلام، سلامت باشید. مخاط بینی بهطور طبیعی همیشه وجود دارد و برای مرطوب نگه داشتن و حفاظت از راههای هوایی لازم است. اما اگر مقدارش آنقدر زیاد باشد که مدام نیاز به فین کردن داشته باشید یا بعد از چند بار فین کردن خونریزی ایجاد شود، این حالت طبیعی نیست و بیشتر به نفع حساسیت و التهاب مخاط بینی (آلرژی) است. در این شرایط بهتر است معاینه شوید و اگر آلرژی تأیید شد، با درمان مناسب مثل اسپریهای ضدالتهاب یا کنترل عوامل حساسیت، علائمتان بهمرور بهتر میشود.